Woensdagavond 18 februari stond een lange rij mensen langs dranghekken op het Max Euweplein, wachtend voor de entree van een concert van Roosbeef in Paradiso. Maar ook in het Max Euwe Centrum waren alle plaatsen uitverkocht. In de reeks Toptrainingen was namelijk voor de eerste keer in zijn imposante carrière de beurt aan Jan Timman.
Verslag van Peter Hoomans
Het eerste deel van de avond besteedde Timman aandacht aan openingsstrategie. Ter sprake kwam het begin van de partij Nakamura-Karjakin uit de Zürich Chess Challenge. “Deze variant is typerend voor de rijkdom van het schaken,” vond Timman, “na slechts een paar zetten ontstaat een zeer scherpe strijd.” Behalve zijn kennis van deze variant,deelde Timman zijn verwondering over de verwikkelingen in het huidige topschaak. Hoe kon Nakamura vrijwillig kiezen voor een zijvariant met zo’n grote remisemarge? “Wereldkampioen Carlsen zou dit nooit spelen, die is ambitieuzer.” En wat hem nog meer intrigeerde: hoe was het mogelijk dat Karjakin zo opzichtig in de fout ging? Karjakin zelf beriep zich na afloop via Twitter op vergeetachtigheid. Het gebeurt vaker dat een supergrootmeester zijn voorbereiding niet precies kan herinneren. In dit geval was het voor Timman niet goed te bevatten waarom Karjakin eenmaal achter het bord niet naar eigen inzicht en rekenvermogen tot de juiste zet kon komen.
Nakamura – Karjakin, Zurich ronde 3; stand na 14. e4
“Het moet toch voor iedere grootmeester duidelijk zijn dat zwart hier de witte koning het open veld in moet jagen?” aldus Timman. Dat zou gebeuren indien zwart 14… Dd2+ zou spelen, met het vervolg 15. Kb3 Dxb2+ 16. Kxc4 d5+. In plaats daarvan koos Karjakin voor het foutieve 15… Pe3+ en kon voor de dertigste zet opgeven.
Aansluitend volgde een uiteenzetting over strategische overwegingen in de eerste zetten uit zijn recente partij in Wijk aan Zee tegen vrouwengrootmeester Valentina Goenina. Vervolgens kwamen twee wendingen in het middenspel op het bord, waar Timman als liefhebber bijzonder veel plezier aan had beleefd. Ten eerste een computersuggestie bij een partij tussen Radjabov en Jakovenko van eerder op de dag gespeeld in het Fide Grand Prix toernooi in Tblisi.
Radjabov – Jakovenko, Tblisi ronde 4; stand na 28. Lf1
Hier sloeg Jakovenko de pion op b5 en moest nog lang strijden voor hij een half punt had gered. De computer stelde 28… c5! voor. Na 29.Txc5 Pf3+ 30.gxf3 Txc5 31.Dxc5 Dg6+ 32.Kh1 Db1 33. Kg1 Dg6+ is remise onafwendbaar.
“Iets om te onthouden, deze wending,” vond Timman. “Het heeft de contouren van een probleemcompositie. Eerst een lokzet, vervolgens een tussenzet die tevens offer is, en daarna de zet die een mechanisme in werking stelt.”
Daarna liet Timman zijn licht schijnen op een intrigerend (en zeker ook studieachtig) kwaliteitsoffer uit zijn partij tegen Friso Nijboer in november 2014, gespeeld in de tweede Bundesliga. Een offer, dat door de computer wordt afgekeurd, omdat zwart een vesting bewerkstelligt. Ook Nijboer was afloop van de in remise geëindigde partij niet overtuigd van de correctheid van het offer. Timman: “We hadden geen tijd om te analyseren, omdat ik met teamgenoot Van Wely kon terugrijden. Dus ik dacht direct: dit is mooi om voor een lezing, dan leg ik het aan anderen uit.”
Studie: over de switchback, de Novotny en het Phoenix-principe
Het was de opmaat naar een serie door Timman gecomponeerde problemen, die hij na de pauze op het demonstratiebord toverde. Typische fenomenen als de switchback, de Novotny en het Phoenix-principe waren voor sommige deelnemers bekend, voor anderen ging een nieuwe wereld open.
Timmans composities zijn vaak bewerkingen van oude studies van twintigste eeuwse schaakcomponisten, met voor wie er oog voor heeft, vaak ook min of meer hilarische wendingen. Een voorbeeld met een zogenaamde ‘systematische manoeuvre’:
De hoofdvariant gaat als volgt:
1.a7 Ta2 2.f7 Tf5 3.Pa5 Taxa5 4.Tc5 Txf1+ 5.Kxg2 Taa1 6.Tc1 Tf2+ 7.Kxg3 Taa2 8.Tc2 Tf3+ 9.Kxg4 Taa3 10.Tc3 Tf4+ 11.Kxg5 Taa4 12.Tc4 en wit wint.