Schaken is een denksport die heel geschikt is voor blinden en slechtzienden. Wereldwijd wordt de sport door hen beoefend. Dat gebeurt met aangepast schaakmateriaal en hulpmiddelen. De slechtziende secretaris Stephen Hilton van de International Braille Chess Asssociation (IBCA) benadrukt: ‘Schaken betrekt niet alleen blinde, maar alle kinderen met een beperking bij de samenleving.’ In dit verhaal vertellen blinde en slechtziende schakers over ervaringen en mogelijkheden tot ontwikkeling van hun talenten.
De Nederlandse Schaakvereniging van Visueel Gehandicapten (NSVG) heeft als doelstelling het schaken onder visueel gehandicapten te stimuleren, hen te begeleiden en te informeren over de mogelijkheden van het schaakspel.
De NSVG heeft circa 50 leden. Daarvan heeft de helft een KNSB-rating. Zo’n twintig jaar geleden telde de vereniging nog zo’n 110 leden. Het aantal blinde en slechtziende schakers is groter dan het ledenaantal van de NSVG. Bestuursleden leiden dat onder meer af uit het aantal aangepaste schaakborden dat de NSVG verkoopt.
Afhankelijk van de definitie van blindheid en slechtziendheid zijn er in Nederland zo’n 350.000 tot 600.000 mensen slechtziend. Hiervan zijn er circa 76.000 blind of bijna blind.
Hulpmiddelen
Jan Boer (Foto René Olthof)
Blinde en slechtziende schakers maken van hulpmiddelen gebruik tijdens een partij en tijdens schaakstudie. Tijdens partijen is er een aangepast schaakbord dat naast het gewone bord op tafel staat. Op dat bord worden de stukken met pinnetjes in de velden geplaatst. De zwarte stukken zijn aan de bovenkant voorzien van een pinnetje. De zwarte velden liggen iets hoger op het bord. De spelers noemen hun zet aan de tegenstander. Als een ziende speler tegen een visueel gehandicapte speelt, heeft hij een gewoon bord voor zich waar op hij voor beide spelers de zetten uitvoert.
Er zijn digitale schaakklokken waarmee je door een oortje hoort hoeveel tijd je nog hebt. Ook zijn er analoge schaakklokken zonder wijzerplaat zodat je de wijzers kunt voelen.
Noteren kan met een braille typemachine of een memorecorder. Slechtziende schakers gebruiken ook wel een groter notatieformulier met eventueel een vergrootglas.
Om schaken te studeren maken visueel gehandicapte schakers gebruik van en computer met screenreader en internet. Ook zijn er schaakboeken in braille of audio-formaat.
NSVG
De NSVG bestaat sinds 1964 en ontplooit veel activiteiten. De vereniging heeft een eigen site www.nsvg.nl. Bestuursleden verstrekken graag meer informatie.
De NSVG is aangesloten bij de Koninklijke Nederlandse Schaakbond KNSB als een bijzondere bond.
Ook is de NSVG aangesloten bij de International Braille Chess Association, de IBCA.
De NSVG organiseert toernooien en kent een jaarlijks ledenweekeinde. Ook wordt jaarlijks een meerdaags Open NSVG Kampioenschap gehouden. Tevens organiseert NSVG een competitie correspondentieschaak.
De vereniging verkoopt via een eigen webwinkel aangepast schaakmateriaal. Met webmasters overlegt NSVG over het toegankelijker maken van schaaksites.
De vereniging verstrekt informatie over computerschaakprogramma’s die geschikt zijn voor blinden en slechtzienden. De NSVG beschikt over schaakliteratuur die toegankelijk is voor blinden en slechtzienden. Deze teksten zijn in braille of grootletterschrift. Ook zijn er luisterboeken en digitale boeken in Word.
Verder krijgen NSVG-leden elke twee maanden het KNSB-blad Schaakmagazine in Word-formaat. In de tekst staan diagrammen uitgetypt (bijvoorbeeld Wit: Ke1, Dd1; Zwart: Ke8, Th8, Pg8). SchaakMagazine verschijnt ook in voorgelezen vorm. De NSVG zorgt hier voor. Ook leden die geen lid zijn van de NSVG, maar wel van de KNSB, kunnen daar gebruik van maken.
Brailleboeken en luisterboeken over schaken kunnen ook worden aangevraagd bij de Aangepast Lezen-bibliotheek in Den Haag (www.aangepast-lezen.nl, tel. 070-3381500). Iedereen kan de online catalogus inzien. Die telt 29 schaaktitels in audio- en/of brailleformaat.
Op de NSVG-site staat ondermeer een ‘handreiking om als visueel gehandicapte te gaan schaken’. In deze tekst staat aangepast materiaal beschreven. Aanvullende spelregels staan vermeld en de tekst geeft uitleg hoe je als visueel gehandicapte met een ander een schaakpartij kunt spelen.
Open NSVG kampioenschap
De NSVG organiseert jaarlijks een Open Kampioenschap. Dat is bedoeld om de integratie tussen blinden, slechtzienden en zienden te bevorderen. Het biedt begeleiders ook de mogelijkheid om mee te doen aan het toernooi.
De slechtziende schaker Sergio Harnandan: ‘Ik vind het wel gezellig. Er zijn dan wat meer spelers en het is ook leuk dat er mensen uit verschillende landen komen. Ook het schaken tegen andere mensen brengt het schaken van de NSVG-ers omhoog denk ik. Sommigen schaken eigenlijk maar twee weekenden per jaar.’
Vanuit integratiemotieven is er jaarlijks in Haaksbergen het IBIS-toernooi. IBIS staat voor: Internationaal Blinden Integratie Schaaktoernooi. Het toernooi bestaat sinds 1973. Deelnemers verblijven bij gastgezinnen.
Via de NSVG neemt een aantal leden deel aan activiteiten van zusterorganisaties in andere landen en van de IBCA. Deze internationale organisatie tekent voor de organisatie van wereldkampioenschappen (volwassenen, jeugd, vrouwen), continentale kampioenschappen in Noord- en Zuid-Amerika, Azië en Europa. Daarnaast is er elke vier jaar een Olympiade voor blinden en slechtzienden. De hoogst eindigende teams op de Olympiade spelen om het wereldkampioenschap.
NSVG-leden doen mee aan diverse drie- en zeslandentoernooien. Ook doen ze mee aan toernooien in België, Duitsland en Engeland.
Individuele personen organiseren toernooien voor visueel gehandicapten via Skype.
Sociale meerwaarde
Schaken biedt blinden en slechtzienden een goede manier om sociale contacten te onderhouden.
‘Je wordt betrokken bij het verenigingsleven en leert mensen kennen. Het is een sport waar je ondanks je handicap toch goed aan kunt meedoen’, zegt de blinde student bedrijfskunde Lucas de Jong. Met zijn 19 jaar is hij het jongste lid van de NSVG.
Sergio Harnandan
Sergio Harnandan is tweevoudig Nederlands blinden- en slechtzienden kampioen. Hij heeft een rating rond de 1900 Elo. Eerder was hij secretaris van de NSVG, tegenwoordig is hij penningmeester van de internationale organisatie IBCA. Harnandan denkt dat schaken voor blinden en slechtzienden dezelfde toegevoegde waarde heeft als voor andere mensen. ‘Maar schaken is wel meer toegankelijker als sport. Je wordt minder beperkt met je handicap en kan tegen mensen zonder handicap spelen. Bij de meeste andere sporten is dit onmogelijk, zonder dat er een groot verschil in prestaties ontstaat.’
Negentienvoudig NSVG-schaakkampioen Martien Boerefijn is blind. Hij beschouwt schaken als een goede mogelijkheid voor integratie met zienden. Bovendien kun je schaken op elk niveau en je kunt de sport zelfstandig bedrijven. Een groot voordeel noemt hij ook dat je thuis alleen met schaken bezig kunt zijn.
Lucas de Jong: ‘In mijn leven neemt het een best belangrijke plaats in, ik kan er mijn denkvermogen in kwijt en het is steeds weer een uitdaging om een partij te spelen en de juiste plannen en zetten te vinden. Ik hou erg van logisch en analytisch nadenken en daar past het goed bij. Bovendien is het voor mij ook goed voor mijn sociale contacten, omdat het een gestructureerde en duidelijke setting is waarin ik iedereen ken. Op een universiteit of iets dergelijks is de situatie dusdanig onoverzichtelijk en ongestructureerd dat het voor mij lastig is om mensen die ik ken aan te spreken en terug te vinden of om nieuwe contacten aan te gaan en te onderhouden.’
Schaken levert plezier en waardering op, zegt Sergio Harnandan. ‘Ik vind het leuk om te doen en vind het leuk dat mensen mij goed vinden. En het is altijd gezellig zo een avondje schaken of een weekend. Ook vind ik het fantastisch dat ik toch voor het Nederlands team van visueel gehandicapte schakers mag uitkomen.’
In de schaakwereld van blinden en slechtzienden zijn tal van ziende mensen. Ze zijn bijvoorbeeld arbiter, assistent of begeleiden visueel gehandicapte schakers. Ook voor hen heeft het schaken een belangrijke meerwaarde voor hun leven.
De Belgische arbiter Hugo Roman ziet schaken als een mogelijkheid om verschillende mensen makkelijk te laten integreren. Hij merkt op: ‘Schakers zijn voornamelijk geïnteresseerd in het oplossen van stellingen; iemand die goed kan schaken wordt door andere schakers heel makkelijk aanvaard in de kring, net zoals vreemdelingen.’
Schaken is voor hem heel belangrijk. ‘Zeker sedert ik met pensioen ben. Ik ben er minstens vijf dagen per week mee bezig, vier keer lesgeven en drie keer zelf schaken. Ik geef de schaakmicrobe graag door! Ik ben opgegroeid zonder vrienden en ben rond mijn 20e in drie weken lid geworden van drie schaakclubs. Ik had meteen hopen vrienden. Toen heb ik ook kennis gemaakt met Jef Taeymans die de Schaakliga voor visueel gehandicapten heeft gesticht in België, en die me er 40 jaar geleden heeft bijgehaald, waardoor ik nog meer vrienden kreeg. Nog altijd ben ik één keer per jaar te gast bij zijn weduwe in de Provence. Ik ben altijd alleenstaand gebleven. Het is fantastisch dat ik door het schaakspel op mijn leeftijd (62) en als vrijgezel toch contact kan hebben met heel jonge kinderen. Veel trainers houden niet van lesgeven aan kinderen van pakweg minder dan negen jaar. Ik juist wel omdat de kinderen dan nog veel natuurlijker zijn, minder berekenend. Het feit dat ik nooit kinderen heb gehad, is daar uiteraard ook debet aan.’
Schaken biedt blinden de mogelijkheid gelijkwaardig met zienden te sporten, stelt Piet Devos. Hij is de sterkste blinde Belgische schaker. Zijn elo is bijna 2300. Wegens promotieonderzoek aan de Rijks Universiteit Groningen is het schaken er bij ingeschoten.
‘Het is een uiterst toegankelijke denksport. Je beschikt in principe over dezelfde wapens als een ziende speler. Dus alle voordelen die het schaken zienden biedt – zoals logisch en anticiperend leren denken, concentratietraining, beslissingen leren nemen onder tijdsdruk – gelden ook voor blinde mensen.’
Schaken heeft hem veel gebracht, zegt Piet Devos: ‘Het heeft vooral in het verleden, in de periode 1997-2002, mijn wereld ontzettend verruimd. Door veel in binnen- en buitenland te spelen heb ik niet alleen veel mensen ontmoet, het gaf me ook het gevoel een gewoon, sociaal geïntegreerd leven te kunnen leiden. Ineens word je gewaardeerd om je speelsterkte, en wordt die beperking niet meer zo zwaar meegewogen.’
De Duitser Oliver Müller is 43 jaar oud. Hij speelt sinds 22 jaar in het tweede team van SV Werder Bremen en momenteel speelt hij in de tweede Bundesliga Noord. Met een rating van 2306 is hij de sterkste slechtziende Duitse schaker. Hij speelt mee in talrijke toernooien voor zienden zowel als voor blinden en slechtzienden. Hij doet onder andere mee aan de schaakolympiade voor blinden, alsook nationale, Europese als wereldkampioenschappen.
Nadat zijn gezichtsvermogen afnam speelt Müller sinds 2007 met een blindenschaakbord, aparte klok en groot notatieformulier. Emotioneel was die overgang niet makkelijk, zegt hij.
In hoeverre blindheid of slechtziendheid van invloed is op zijn spelniveau, kan Müller niet zeggen. Als reden noemt hij dat hij heel lang gewoon heeft kunnen zien.
Müller noemt het uniek aan schaken dat je de sport zowel als ziende als slechtziende of blinde op hoog niveau kunt beoefenen.
De Schot Stephen Hilton is slechtziend. De secretaris van de internationale organisatie IBCA heeft 45 verschillende oogafwijkingen. ‘Maar ik speel gewoon en doe mijn uiterste best. Ik speel voor mijn locale team in Schotland en wanneer ik geselecteerd ben ook voor het UK Braille team.’
Schaken onderscheidt zich van andere sporten doordat het een enorme integratiewaarde heeft. ‘Je kunt als gehandicapte gelijkwaardig je krachten meten met mensen zonder handicap.’
Met waardering verwijst hij naar een schaakevenement in Haaksbergen waar al zo’n 40 jaar blinden en slechtzienden schaken tegen ziende schakers. Hilton stelt dat het belangrijk is dat schaakfederaties dit aspect van gelijkwaardigheid blijven uitdragen naar de buitenwereld.
Leren schaken
Schaken kan waardevol zijn voor blinden en slechtzienden. Het is daarom interessant om te weten hoe je met een visuele handicap kunt leren schaken. Ervaringen van blinde en slechtziende schakers geven handreikingen.
De blinde schaker Lucas de Jong: ‘Ik heb de loop van de stukken van mijn moeder geleerd toen ik vrij jong was. In de jaren daarna heb ik sporadisch met mijn vader geschaakt en sinds mijn vijftiende (nu bijna vier jaar) schaak ik actief op een club. Mijn huidige rating is 1525.’
Sergio Harnandan: ‘Ik heb het geleerd op mijn zesde van mijn vader. En toen ik vijftien was heeft een leraar op schoolkamp gevraagd of ik bij Messenmakers kwam nadat ik tegen hem een paar potjes gespeeld heb. Daar heb ik lessen gehad van een jeugdtrainer en later op Bartimeus heb ik les gehad van Rob van Aurich. Mijn rating is nu 1878. Bij de NSVG ben ik nu tweevoudig Nederlands kampioen en zit ik bij de top. Bij mijn lokale schaakclub Zeist speel ik subtop en dit jaar voor het eerste team (promotieklasse SGS). Ik merk duidelijk verschil dat bij zienden het niveau over het algemeen veel hoger is. Bij de NSVG zit ik bij de top en landelijk ben ik bij de zienden maar erg gemiddeld.’
Piet Devos: ‘Ik heb de spelregels geleerd van een leraar op de basisschool, toen ik een jaar of zeven was. Maar vanaf mijn tiende jaar werd ik getraind door mijn oom, die IM in correspondentieschaak is, Jan Delabie. Nu ben ik al een paar jaar niet meer actief, maar mijn hoogste FIDE-rating bedroeg 2280 in 2001.’
Training
Hoe kun je als slechtziende of blinde beter leren schaken?
Lucas de Jong adviseert: ‘ Het meest praktische is het analyseren van partijen, omdat je dan niet steeds nieuwe stellingen hoeft op te zetten. Dat kost veel tijd.’ Hij vindt dat de Stappenmethode van IM Cor van Wijgerden heel bruikbaar is. De Jong noemt een paar aandachtspunten: ´Een blinde heeft af en toe meer tijd nodig om een stelling of bord te overzien en zal dus niet altijd zo snel met het juiste antwoord komen. Het kost tijd om steeds nieuwe stellingen op te zetten. Het naspelen van bepaalde varianten is vaak lastig bij te houden omdat zetten expliciet gezegd dienen te worden.´ Dat laatste is vaak lastig bij het analyseren met een tegenstander, zeker als derden zich ermee gaan bemoeien. De Jong vertelt dat je door middel van een screenreader (spraak- en brailleprogramma op de computer) gespeelde zetten en analyses van Fritz redelijk goed kunt lezen op de brailleleesregel en met de stem van de screenreader kunt horen.
Er is geen speciale trainingsmethode voorhanden, zegt slechtziende Sergio Harnandan. Hoe andere visueel gehandicapte schakers trainen, weet hij niet. Zelf analyseert hij zijn partijen na afloop en op zijn schaakclub zit hij soms bij de analyse van ziende schakers. Met andere visueel gehandicapte schakers oriënteert hij zich op de mogelijkheid om een training voor slechtzienden en blinden op te zetten. De NSVG regelt dit niet centraal, zegt hij. Harnandan gebruikt het Windows vergrootglas om stellingen te kunnen zien. Als nadeel ondervindt hij dat hij dan wel het overzicht over het bord kwijtraakt. Soms doet Harnandan tactiekoefeningen. Als slechtziende lukt het hem ook om openingen uit boeken te bestuderen. ´Wat ik ook handig vind zijn soms filmpjes op YouTube met uitleg over een opening. Belangrijk aandachtspunt is voor lesmethodes is dat blinden en slechtzienden niet makkelijk op een ander bord mee kunnen kijken wat er gebeurt. Dus moeten zetten duidelijk gezegd worden en mag er niet te snel gegaan worden, omdat het voor blinde en slechtzienden meer tijd kost de stelling te overzien.´
De sterk schakende blinde schaker Piet Devos weet evenmin hoe visueel gehandicapte schakers trainen en leren schaken. Zelf is hij goed geholpen door ziende schakers. Hij vertelt: ‘Mijn oom las bijvoorbeeld al zijn openingstheorie in op cassettebandjes, die ik dan later weer uittikte op de computer. Tegenwoordig zou die communicatie veel vlotter direct digitaal kunnen verlopen, maar destijds – eind jaren ’90 – was dit een handige oplossing.’ Devos veronderstelt dat blinde en slechtziende kinderen het beste zoveel mogelijk moeten deelnemen aan trainingen voor ziende kinderen. ‘Afzondering heeft weinig zin en haalt het gemiddelde niveau alleen maar omlaag. Ik was ook altijd lid van de ziendenclub in mijn geboortestad Kortrijk, en heb daar het meeste geleerd van het trainen met ziende leeftijdsgenootjes.’
Devos merkt op dat door hulpmiddelen veel databases en websites tegenwoordig gewoon toegankelijk zijn voor visueel gehandicapte schakers. ´Door de toenemende digitalisering zal er vast ook steeds meer studiemateriaal beschikbaar komen. Verder pleit ik andermaal voor een zo’n normaal mogelijk traject, bijvoorbeeld via de Stappenmethode.´
De slechtziende sterke Duitse schaker Oliver Müller studeert met behulp van een computer. Hij kent geen speciale schaakliteratuur voor visueel gehandicapte schakers. Trainingsmateriaal van zijn trainer krijgt hij vooral in de vorm van partijen in ChessBase-formaat.
De slechtziende Schotse IBCA-secretaris Stephen Hilton heeft een FIDE-rating van 1910. Hij vindt het lastig om een goed trainingsadvies te geven aan visueel gehandicapte schakers. Een braille set is een belangrijk hulpmiddel, zegt hij. ‘Leermateriaal is beschikbaar in braille of in de vorm van luisterboeken.’ Vooral voor mensen die op latere leeftijd blind worden, is braille lastig te leren omdat de vingers dan minder gevoelig zijn.
Zelf helpt hij desgevraagd regelmatig visueel gehandicapte schakers. Daarvoor gebruikt hij Skype, dat is een techniek om via internet met elkaar te spreken. Er is ook een emotionele kant als je beginners les geeft, zegt hij. ‘Je moet hen op hun gemak stellen. En het belangrijkste is dat je hen vertelt dat ze ook nog een leven buiten het schaken hebben.’
Obstakels
De meeste leden van de NSVG zijn ook lid van een gewone schaakvereniging.
‘Moeilijkheden doen zich met name voor op het gebied van reizen, want je bent afhankelijk van openbaar vervoer of clubgenoten die je mee willen nemen in de auto’, zegt Lucas de Jong.
Sergio Harnandan merkt op dat tegenstanders soms moeilijk doen over gebruik van aangepaste klokken.
Als blinde zijn er ook nog praktische problemen. Hoe regel je een kop koffie? Hoe ga je naar het toilet? Wat doe je als je eerder klaar bent dan degene met wie je meerijdt?
Oliver Müller merkt op dat het voor blinde schakers belangrijk is dat het rustig is in de speelzaal omdat het veel energie kost om stellingen goed te doordenken.
Hoever Piet Devos zou zijn gekomen met schaken als hij niet blind was geweest, is een interessante vraag. Feit is dat hij wereldkampioen is geweest bij de visueel gehandicapte jeugd en Belgisch kampioen tot twintig jaar bij de zienden.
Piet Devos vertelt: ‘Het belangrijkste obstakel was, in mijn ervaring, dat sommige ziende spelers niet bereid zijn de zetten voor jou uit te voeren en de hunne aan te kondigen. Dan moet er soms een assistent aan te pas komen, die niet altijd beschikbaar is. Er ontstond dan wel eens discussie of ik mijn eigen assistent moest meenemen, maar het FIDE-reglement is op dit punt niet duidelijk. Als ik als blinde speler telkens iemand zou moeten engageren, is het ook niet haalbaar meer. Gelukkig komt het niet zo vaak voor dat tegenstanders moeilijk doen.’
Stephen Hilton heeft over het algemeen uitstekende ervaringen met tegenstanders. ‘Sommigen zijn verbaasd over het niveau waarop ik varianten kan uitrekenen. Zelfs in korte tijd! Ik heb echter ook een paar erg slechte ervaringen. Een tegenstander gaf zichzelf bijvoorbeeld vijf minuten extra op de klok. Mijn teamleider was enorm boos, kan ik je vertellen!! Maar het maakte niet uit omdat ik hem van het bord veegde. Dat deed me enorm veel plezier!!’
Faciliteiten verschillen per land. Toen hij in Dnjepropetrovsk in Oekraïne woonde heeft IM Alexander Kabatianski in de jaren tachtig ten tijde van de Sowjet-Unie vijf jaar blinde schakers getraind. Die werkten in een transformatorenfabriek met veel blinde werknemers. Wekelijks gaf hij twee uur training aan vijf volwassen spelers, vier mannen en een vrouw. Hun leeftijd liep uiteen van 25 tot 40 jaar. Twee van hen waren ook correspondentiespelers. De training bestond uit het bespreken van klassieke partijen en eigen partijen van de spelers. De partijen speelden ze na op een voelbord. De fabriek betaalde de trainingen. De voorzieningen waren goed. Er waren competities tussen bedrijven, nationale kampioenschappen en wedstrijden in de Sowjet-Unie. De speelstijlen van de spelers liepen uiteen van tactisch tot positioneel, vertelt Kabatianski. Als leraar vond hij het psychologisch lastig om zich goed in te leven in zijn leerlingen. Het viel hem op dat veel blinden een behoorlijke portie zelfspot kennen. Blinde topspelers kent hij niet. ‘Het is te lastig om blind veel varianten te overzien.’
Arbiter Hugo Roman vertelt over de situatie in België: ‘In tegenstelling tot Nederland zijn er in België clubs uitsluitend voor visueel gehandicapten. Dit komt misschien doordat de stichter Jef net als ik ieder voor het schaakspel probeerde te winnen, en vaak iedere blinde die hij kende, leerde schaken, en ze vroeg lid te worden, hoe zwak ze ook waren. Nadeel: soms ontstond om de twee zetten een ongelijke stelling!’
Roman veronderstelt dat sommige blinde schakers graag een eigen club vormen omdat ze zwak schaken en zich niet welkom voelen op een gewone club. ‘Ook geeft een groep van allemaal blinden een zeker gevoel van veiligheid denk ik. Zo werd het in Blankenberge zeer geapprecieerd dat het hotel enkel voor onze groep geopend was. Ook voor het bedienend personeel bracht dit duidelijkheid.’
Schaakprogramma’s voor vips
Helaas zijn niet alle computerschaakprogramma’s volgens vaste standaarden gebouwd en dat levert problemen op, zegt de blinde schaker Martien Boerefijn. Hij is webmaster van de NSVG-site en heeft daar een uitgebreid verhaal op geschreven over toegankelijke computerschaakprogramma’s voor vips (visually impaired persons).
Ook op de site van de Engels blindenschaakbond (www.braillechess.org.uk) staat informatie over toegankelijke software. Zo heeft het programma Fritz bijvoorbeeld spraakfuncties.
Boerefijn merkt op dat schaakdiagrammen in kranten niet toegankelijk zijn voor blinde schakers. ’Wij zoeken nog steeds naar een ontwikkelaar die een scanprogramma kan maken waarbij je een pagina met schaakdiagrammen in een scanner kan leggen en die dan een tekstuele weergave van de diagrammen oplevert.’
Webmasters
Webmasters kunnen visueel gehandicapte schakers helpen door diagrammen ook in tekst uit te schrijven (Ka1, Lf1 enz.) of door de FEN-notatie te vermelden.
FEN staat voor Forsyth-Edwards Notation. Het is een standaard voor het beschrijven van schaakstellingen met ASCII karakters. Op de site van de NSVG staat een invulregel waarmee je een FEN-notatie kunt omzetten in een gewone schaaknotatie.
Het omgekeerde is ook mogelijk, namelijk een stelling omzetten in FEN. Dat kan bijvoorbeeld via het programma Fritz of Chessbase. Tik op de letter S als je een bordstelling in beeld hebt. Je krijgt dan een scherm ‘stelling opzetten’. Rechtsonder kun je op een FEN-button drukken en een FEN-code maken.
Een andere manier biedt de site Chess Tempo: http://nl.chesstempo.com/game-database.html.
Voer in de databank bijvoorbeeld Afek en Van Delft in. Klik op ‘zoek’. Kies dan voor de bovenste partij (BDO Challengers). Klik onder ‘beeld’ op het rechter icoontje. Speel de partij door en klik op een gewenst moment op het tweede icoontje van rechts onder het schaakbord. Je krijgt dan de stelling in FEN. Die kun je met rechtsklikken selecteren en kopiëren:
r4rk1/1pq1n1bp/p2P1pp1/4p3/P6Q/1n3N2/3B1PPP/R3RBK1 b – – 0 22.
De site www.schaaksite.nl heeft boven diagrammen FEN staan. Als je daar op klikt, zie je de FEN-code. Een ander voorbeeld van goed toegankelijke diagrammen is de site www.chesscafe.com.
Als voorbeeld van een voor visueel gehandicapten niet-toegankelijk programma noemt Boerefijn Playchess.
Ook pgn-bestanden zijn voor visueel gehandicapte schakers toegankelijk doordat ze in een programma als Fritz of Chessbase gelezen kunnen worden.
Martien Boerefijn merkt op dat het vooral handig is als er eenvoudige tekstversies van partijen en stellingen in teksten staan. Alleen plaatjes schiet niet op. Omtrent het toegankelijk maken van websites verwijst hij naar de sites www.drempelvrij.nl en www.accessibility.nl.
Webmasters die vragen hebben over het toegankelijk maken van hun sites kunnen altijd met NSVG contact opnemen, zegt Boerefijn. Hij adviseert om in de alt-tag van een illustratie in html-code de tekstuele weergave van het plaatje op te nemen. De Nederlandse bond van schaakproblemen gebruikt dergelijke alt-tags bij diagrammen op hun site www.probleemblad.nl/index.php/nl.
IBCA
Er zijn nu 56 landen lid van de International Braille Chess Association (IBCA). De Nederlander Sergio Harnandan is penningmeester. Hij spreekt via Facebook of Skype regelmatig mensen uit verschillende landen die hij bij toernooien heeft ontmoet. Kennisuitwisseling kan beter, zegt hij. ‘Best practices worden eigenlijk bijna niet uitgewisseld helaas. Alhoewel ik vorig jaar wel de vraag uit Italië kreeg hoe wij een team samenstellen voor Olympiades.’
Het aantal leden van IBCA breidt zich gestadig uit. Er zijn nu zes landen uit Zuid-Amerika die lid willen worden, vertelt Harnandan. ‘Het is mooi om te zien dat het in wat armere landen toch aandacht krijgt. Ook Bangladesh is lid geworden en Egypte wil lid worden.’ In veel landen leven gehandicapten in een isolement en zijn ze niet zichtbaar in het openbare leven. Harnandan noemt het een goede zaak dat mensen uit die landen zich nu internationaal manifesteren.
IBCA organiseert schaakolympiades, WK’s en EK’s. Daar doen ook Nederlandse teams en spelers aan mee. Naar het WK jeugd heeft Nederland sinds 2005 geen deelnemer meer afgevaardigd. Harnandan was de laatste, hij werd negende. IBCA is aangesloten bij de wereldschaakbond FIDE. Er is onder meer contact over spelregels voor het schaken tussen blinden en zienden. In het FIDE-reglement staat daarover een aparte bijlage.
Namens IBCA doet er ook een team mee aan de reguliere schaakolympiade.
Niveauverschil
Het niveau van blinde en slechtziende schakers ligt lager dan van ziende schakers. Hoe groot is dat verschil en hoe komt dat?
De sterkste blinde en slechtziende topschakers wonen in Rusland, zoals IM Sergei Krylov en IM Yuri Meshkov. Maar ook uit bijvoorbeeld Venezuela en India komen sterke blinde schakers.
De spelers van het IBCA-team in de laatste zienden Olympiade hadden ratings tussen 2238 en 2390.
Lucas de Jong denkt dat volledig blinde schakers gemiddeld algauw zo’n 200 elo-punten minder scoren dan ziende schakers. Hij verklaart dat door diverse factoren: ‘Je mist het overzicht en overziet soms eenvoudige tactische wendingen over open lijnen of diagonalen, vooral als een stuk een hele lijn overziet. Zo heb ik wel eens gemist dat er een loper op c6 of d5 stond die gewoon mijn toren op h1 kon slaan. Het kost een blinde meer tijd om stellingen te overzien.’ Ook zijn er obstakels omtrent (zelf)studie en er zijn beperkte trainingsfaciliteiten.
Sergio Harnandan: ‘Het verschil is groot. Er is bijvoorbeeld nog geen blinde GM. Ik speel bij de slechtzienden bij de top van Nederland, maar bij zienden ben ik een middenmoter. De wereldtop bij blinden en slechtzienden ligt net onder de 2400.’
Martien Boerefijn verklaart het niveauverschil uit minder overzicht op het bord, tijd die het kost om een stelling te doorgronden en beperkte toegankelijkheid van studiemateriaal.
Zienden kunnen sneller leren omdat ze sneller kennis tot zich kunnen nemen. Ze zien bijvoorbeeld in één oogopslag een diagram in de Stappenmethode. Een blinde moet zo’n stelling eerst op een speciaal aangepast bord opzetten.
Later blind geworden
Zijn er qua prestatieniveau verschillen tussen blind geboren en blind geworden schakers?
Martien Boerefijn zegt: ‘Dat weet ik niet. Mijn eigen ervaring: ik heb tot mijn 24-ste nog (met moeite) op een gewoon bord kunnen spelen. Toen ik op het ‘voelbord’ moest overstappen ben ik minstens één klasse achteruit gegaan. Ik heb wel vaker gehoord dat schakers die op latere leeftijd aangepast materiaal moeten gaan gebruiken niet accepteren dat hun niveau achteruit gaat. In het algemeen: blind geboren personen hebben een slecht ontwikkeld ruimtelijk inzicht.’
In hoeverre dat laatste aspect een rol speelt, is onduidelijk. Divers onderzoek lijkt er op te wijzen dat ruimtelijk inzicht geen rol speelt bij denkbordspelen. Voormalig wereldkampioen dammen Ton Sijbrands meldt stellig dat hij voor ruimtelijke meetkunde een 3 op zijn schoolrapport had.
Compensatiefuncties
Ontwikkel je als blinde of slechtziende schaker compensatiefuncties? Bijvoorbeeld een beter geheugen dan ziende schakers?
Lucas de Jong: ‘Dat zou zomaar kunnen, ik heb wel een goed geheugen weet ik van mezelf maar of dat door mijn blindheid komt weet ik niet.’
Sergio Harnandan: ‘Dat is altijd lastig te vergelijken omdat je niet weet hoe ziende schakers denken en naar een stelling kijken. Ik denk wel dat je wat compensatiefuncties ontwikkelt door bijvoorbeeld wat sneller zetten uit je hoofd te spelen.’
Martien Boerefijn: ‘Geen idee. Ik betwijfel dat.’
Piet Devos: ‘ Ik denk inderdaad dat je als blinde meer op je geheugen moet vertrouwen dan een ziende. Zo onthield ik mijn partijen lang nadat ik ze had gespeeld, terwijl zienden vaak al na afloop van de partij hun notatieformulier erbij moeten pakken. Ik heb mijn blindschaakvermogen ook speciaal getraind, door bijvoorbeeld veel te snelschaken op een gewoon bord.’
Oliver Müller: ‘Compensatiefuncties? Dat zou mooi zijn J Omdat ik nog hoofdzakelijk visueel speel, heb ik daar bij mezelf nog niets over vastgesteld.’
Stephen Hilton: ‘Eén ding zal verbeteren, dat is het concentratievermogen.’
Blindschaken
Zijn er verschillen tussen ziende en blinde schakers qua blindschaken?
Die vraag kunnen de blinde en slechtziende schakers niet beantwoorden. Stephen Hilton veronderstelt weinig verschillen tussen ziende en blinde schakers bij blindschaken. ‘Het verschil is dat blinden dat 24 uur per dag zijn.’
Blindsimultaan
Blindsimultaan Stellwagen tijdens 25-jarig jubileum MEC (2011)
Er zijn ziende schakers die aan een groot aantal borden blind simultaan geven. Zijn er verschillen tussen een ziende schaker die blind simultaan geeft en een blinde schaker?
Piet Devos spreekt uit ervaring. Hij denkt niet dat er een verschil tussen ziende en blinde schakers is als ze een blindsimultaan geven. ‘Zelf heb ik ook veel simultaans gegeven, maximaal op 25 borden. Dan liep ik wel rond om de zetten uit te voeren, maar omdat het om gewone borden ging, kon ik de stelling niet echt betasten, dus het was in feite simultaan blindschaken wat ik deed.’
Correspondentieschakers
Correspondentieschaken is geschikt voor blinden en slechtzienden. Zetten worden verstuurd per mail. Lucas de Jong schaakt via de site www.gameknot.com. ‘Ik gebruik hierbij alleen mijn eigen schaakbordje en de database van www.365chess.com voor de opening.
De NSVG organiseert een competitie correspondentieschaak, waar de zetten via email doorgegeven worden. Sergio Harnandan vertelt dat blinden en slechtzienden de zetten kunnen lezen met een schermlezer (vergrotingsprogramma) of braille leesregel.
Zetten worden ook per telefoon of via een (braille)brief doorgegeven, vertelt Martien Boerefijn.
Eindspelstudiecomponisten en problemisten
Voor blinden en slechtzienden is het mogelijk eindspelstudies en schaakproblemen te componeren. In Nederland waren Koetsheid en Van Wageningen bekende componisten, vertelt Martien Boerefijn. ‘Zelf heb ik ook een aantal problemen gepubliceerd in het blad van de schaakprobleemvrienden.’ De bekendste blinde schaakproblemist ooit was de Jamaicaan Arthur Ford Mackenzie (1861 – 1905). Hij was een excellent componist van tweezetten, meldt expert IM Yochanan Afek. Enkele van zijn stellingen zijn te vinden via de link http://chesscomposers.blogspot.nl/2012/10/october-6th.html.
Arthur Ford Mackenzie. Wit geeft mat in 2.
FEN 3nbb2/Q1pr1pp1/B7/p1PP3p/K1Nk3r/1RN1RPP1/8/B7 w – – 0 1
Notatie:
Wit: Ka4 Da7 Tb3 Te3 La1 La6 Pc3 Pc4 c5 d5 f3 g3
Zwart: Kd4 Td7 Th4 Le8 Lf8 Pd8 a5 c7 f7 g7 h5
Mackenzie verloor zijn gezichtsvermogen in 1896, maar hij ging door met het componeren van schaakproblemen. In 1897 schreef hij in zijn geboortestad Kingston het boek ‘Chess: Its Poetry and Its Prose’.
De 282 problemen die hij heeft gecomponeerd zijn gebundeld in het boek ‘Chess lyrics’ van A.C. White. Dat boek is gratis te downloaden via http://archive.org/details/chesslyricscolle00mack
De oplossing van het probleem is 1. Pa3. Daarmee dreigt 2. Pc2 mat.
Er zijn vier varianten:
1…Kxe3+ 2.Pe4 mat
1…Th2/Te4 2.Te4 mat
1…Td6+/Te7+ 2.c6 mat
1… Txd5+ 2.Pcb5 mat
Dr. Harold van der Heijden is samensteller van ’s werelds grootste eindspelstudiedatabase HHdbIV. Gevraagd naar blinde eindspelstudiecomponisten, zegt hij: ‘Vaag rinkelt er ergens een belletje, maar er schiet me niet echt iets te binnen. Ik dacht meteen aan Mackenzie, en wel in het bijzonder het verhaal dat in Krabbé’s Nieuwe Schaakkuriosa pagina 172-173 staat in relatie tot nog een andere blinde probleemcomponist. Mackenzie was overigens niet vanaf z’n geboorte blind. Zo staat in The Oxford Companion to Chess 2e editie (1996) onder het lemma “blind, chess for the” (pag. 45) dat Mackenzie in 1902 het volgende zei: “I have lately come to think that problem composition is peculiarly a mental work, and that employment of board and men is in many ways a nuisance. It cramps the imaginative faculties. Certainly, the three-movers I have composed since I lost my sight are infinitely superior, as a whole, to those I composed before”.’
Van der Heijden zet vraagtekens bij die laatste bewering. ‘Als wetenschapper vraag ik me af of dit wel iets bewijst, mijn eigen latere composities zijn namelijk ook aanzienlijk beter dan de oudere terwijl ik nog steeds goed zie.’
In het verhaal noemt Krabbé overigens het opzienbare toeval dat Mackenzie en H.W. Lane beiden blind waren en beiden een studie inzonden met dezelfde thema’s en eerste sleutelzet 1. Da2 (Brighton Chess Society, 1898).
Arthur Ford Mackenzie. Wit geeft mat in 2.
FEN 3b2Q1/4r1N1/1p6/1p6/4kB1R/2Pp3K/4rR2/3B1n1N w – – 0 1
Notatie:
Wit: Kh3, Dg8, Tf2, Th4, Ld1, Lf4, Pg7, Ph1, c3
Zwart: Ke4, Te2, Te7, Ld8, Pf1, b6, b5, d3
H.W. Lane. Wit geeft mat in 2.
FEN 3b2Q1/4r1N1/1p6/1p6/4kPR1/2Pp4/4rpK1/3B1N2 w – – 0 1
Notatie:
Wit: Kg2, Dg8, Tg4, Ld1, Pf1, Pg7, c3, f4
Zwart: Ke4, Te2, Te7, Ld8, b6, b5, d3, f2
Smyslov
Van oud-wereldkampioen GM Vasily Smyslov is bekend dat hij aan het eind van zijn leven vrijwel blind was en toen steeds meer studies ging componeren, zegt Van der Heijden. Hij citeert uit Oleg Pervakov’s In Memoriam over Smyslov in het magazine EG, nummer 181 (juli 2010).
“ … With the new millennium Vasily Vasilievich’s eyesight began to deteriorate”. “Vasily Vasilievich was analyste extraordinaire! He had no need of chessboard, no need of chess pieces, and no need of a computer… I recall chief “64” editor Aleksandr Roshal saying with envy in his voice, “How can anyone at such an advanced age stay so involved in his favourite activity? If only….!”.
Pervakov toont in het artikel zijn vijf favoriete 21e eeuwse studies van Smyslov. Hier volgt de eerste:
FEN 8/1p1Bpp1p/1Pp1p3/8/bPK5/4P1k1/1P6/8 w – – 0 1
V. Smyslov
My studies 2001
Wit: Kc4, Ld7, b2, b4, b6, e3.
Zwart: Kg3, La4, b7, c6, e7, e6, f7, h7.
Remise
To all appearances this bishops ending is quite lost for White, who is not just two pawns to the bad but has to cope with the imminent advance of the black h-pawn. The pseudo-attack 1.Bc8 can be met by 1…Bb5+ and 2…Ba6. On the other hand, what else is there? Out of desperation, and for want of anything better, we’ll have to try it. Fingers crossed. 1.Bc8 Bb5+. Where should the king go? There’s no point in heading for the h-file, and there’s nothing doing in the centre. So we’re in a cul-de-sac, then? But what if ….? 2.Kb3! Ba6 3.Ka4 h5 4.Ka5! h4 5.b5! cxb5. The better recapture of the two. After 5…Bxb5 6.Bxb7 h3 7.Ba8! h2 8.b7 h1Q 9. b8Q+ Kf2 10.Qxb5, White has nothing to fear. 6.b4! The contours of White’s stalemate counterplay emerge. By hiding his king away in the compartment along with Black’s bishop he hopes he can rid himself of his superfluous material. 6…h3 7.Bxe6! h2 8.Bd5 e5! A sly resource! The instinctive 8…Kf2 9.Bh1 f5, runs into 10.e4! with a draw. Now we can come to grips with the positional draw, the essence of which is zugzwang: bKf2 obstructs the f-pawn en route to promote, while Black lacks a tempo to administer checkmate. 9.Bh1 e4! 10.Bxe4. It won’t do to hesitate: 10.Bg2? f5 11.Bxe4 Kf2 12.Bh1 Kg1, and Black wins. 10…f6! A last trap. It is simpler for White after 10…f5 – 11.Bh1 Kf2 12.e4! 11.Bd5! Disillusionment for Black: 11.Bh1? f5! 12.e4 f4 13.e5 f3 14.e6 f2 15.e7 f1Q 16.e8Q Qa1 mate. 11…Kf2. Zugzwang, alas. 12.Bh1! Kg1 13.Bf3! f5 14.e4 draws.
Kinderen
Het is opvallend dat er in Nederland weinig of geen blinde en slechtziende kinderen schaken.
Lucas de Jong is met 19 jaar het jongste lid van de NSVG. Hij kent maar één blind kind dat lid is van een schaakvereniging. ‘Ik vermoed dat veel ambulant onderwijskundig begeleiders niet weten dat er ook schaakmogelijkheden voor blinden zijn. Verder gaat het contact met blindenorganisaties meestal niet, dus het zal via die mensen moeten komen. Ik weet niet in hoeverre er geschaakt wordt op instituten, maar de meeste blinde kinderen zitten daar niet meer.’
Schaken stimuleren onder blinde en slechtziende kinderen is een aandachtspunt voor de NSVG, zegt Sergio Harnandan. ‘We proberen een plan op te stellen. We hebben wel eens instituten (zoals Bartimeus) aangeschreven waar veel slechtziende en blinde kinderen wonen, maar daar hebben we weinig reactie opgehad.’
Andere visueel gehandicapte schakers veronderstellen dat niet alle verenigingstrainers open staan voor blinde en slechtziende kinderen. Mogelijk omdat ze niet weten hoe ze moeten lesgeven aan die kinderen.
In Duitsland kent Oliver Müller twee jongeren die veel interesse in schaken hebben en ook goed spelen. ‘Het is voor hen een hobby zoals andere hobby’s, maar ze kunnen in het schaken onder bijna gelijke condities hun krachten met anderen meten.’
Kennelijk staat bij veel organisaties van blinde en slechtziende schakers schaken voor kinderen niet hoog op de agenda. Er is in ieder geval niet veel informatie beschikbaar. Secretaris Stephen Hilton van de internationale federatie IBCA zegt: ‘Ik weet er niet veel van, maar ik weet wel dat schaken mogelijk is in blindenscholen.’
Schaken op blindenschool in Hamburg
In Hamburg heeft Willie Rühr van 1997 tot 2010 schaakles gegeven op een school en internaat voor blinde en slechtziende kinderen. Hij is er mee gestopt toen een van de onderwijzeressen, met wie hij goed samenwerkte, met pensioen ging. Schaken was een naschools keuzevak. Elke maandag was er vanaf 16.00 uur anderhalf uur les. De kinderen die schaakles volgden, begonnen als ze een jaar of tien waren. De oudste deelnemers waren een jaar of achttien.
Rühr heeft nu een rating van 2040 en hij heeft jarenlang beroepsmatig bij zo’n twintig Hamburgse schaakverenigingen training gegeven. Ook heeft hij vijftien jaar het Duitse blindendamesteam begeleid en enkele malen het blinde mannenteam.
Je eigen speelsterkte is niet het belangrijkste als je blinde en slechtziende kinderen les geeft, zegt Rühr. ‘Het belangrijkste is geduld en invoelingsvermogen. ’Geduld is nodig omdat visueel gehandicapte kinderen veel langzamer leren dan ziende kinderen. ‘Het kost hun vier keer zoveel tijd om informatie op te nemen. Ook invoelingsvermogen is erg belangrijk om kinderen zelfvertrouwen te geven en te stimuleren.’
Jongens waren overigens veel gemotiveerder dan meisjes, is de ervaring van Rühr. Meisjes kwamen meer voor de gezelligheid, jongens wilden vaker iets bereiken. Met gepaste trots vertelt hij over leerling Alexander die aanvankelijk zo’n 1100 rating had en na een paar jaar training bij hem een rating van 1780 bereikte. ‘Ik vond het echt prachtig dat hij me een keer in een simultaan versloeg. En ik laat echt geen leerlingen zomaar winnen!’ Met die jongen heeft Rühr samen in een team deelgenomen aan de Hamburgse bedrijvencompetitie. Aan die competitie nemen zo’n 70 zestallen deel. Een combinatie van blinde, slechtziende en ziende spelers neemt als team deel namens een Hamburgse blindenvereniging. Groot voordeel van deelname aan die competitie is dat de wedstrijden om 18.00 uur beginnen, zegt Rühr.
Leren schaken was niet het hoofddoel van het schaakles geven op de blindenschool. ‘Het was vooral bedoeld om de persoonlijke ontwikkeling te stimuleren, zowel cognitief als sociaal-emotioneel. Wat dat betreft hadden we net zo goed kunnen kunstschilderen. De school erkende dat schaken in dat opzicht een belangrijke rol kan vervullen en daarom ben ik ingehuurd.’
Willie Rühr moest zelf het wiel uitvinden. Hij kon niet terugvallen op een speciale leermethode voor blinde kinderen. ‘Ik had natuurlijk wel veel trainingservaring met ziende kinderen, maar blinde kinderen leren toch anders.’
Rühr hield zijn leerlingen immer voor dat het belangrijk is om goed met elkaar te communiceren. ‘Als je vragen hebt, leg ik het nog een keer uit. Domme vragen bestaan niet.’ Ieder kind had een eigen aangepast voelbord. Rühr besprak vaak stellingen uit eerder onderling gespeelde partijen. Ook behandelde hij veel eenvoudige tactische motieven en matopgaven. De les bestond voor de helft uit stellingen bespreken en voor de helft uit onderlinge partijen. Daarbij had ieder kind zijn eigen voelbord en de kinderen noemden hun zetten hardop. Rühr liep rond om waar nodig steun te verlenen. Slechtziende kinderen leerde hij op papier noteren, blinde kinderen gebruikten een dicteerapparaat. Audiovisueel materiaal heeft hij nooit in zijn trainingen gebruikt, vertelt Rühr.
Hoe hij het beste les kon geven, leerde hij in de praktijk. Wel sprak hij regelmatig met coaches van het Duitse blindenteam zoals IM Helmut Reefschlaeger en FM Detlef Neukirch. Daarnaast wisselde hij ervaringen uit met spelers van de nationale blindenteams.
Bij het lesgeven aan blinde en slechtziende kinderen is acht wel een maximale groepsgrootte, stelt Rühr. ‘Bij ziende kinderen kon ik er wel twaalf of veertien in een groep hebben.’
Een verschil met gewone schaakverenigingen en lesgeven noemt Rühr prestatiedruk. ‘Bij gewone verenigingen had ik het gevoel dat er per se resultaten geboekt moesten worden. Op de blindenschool was iedereen heel blij als de kinderen zich via het schaken persoonlijk ontwikkelden.’
Voor trainers die blinde en slechtziende kinderen schaakles willen geven heeft Willie Rühr twee adviezen: ‘Geduld en invoelingsvermogen. Je moet het samen met de kinderen doen. Als je dat wilt en kunt bereik je heel veel. Ik heb echt heel veel waardering terug gekregen.’
Schaken voor blinden op scholen in India
In India gebeurt veel voor blinde en slechtziende schakers. Dat is voor een groot deel de verdienste van de blinde schaker Charudatta Jadhav. Hij is oprichter van de All India Chess Federation for the Blind en vice-president van de IBCA. In 2012 organiseerde hij in India de schaakolympiade voor visueel gehandicapte schakers. Daar namen 23 landen aan deel. Zijn organisatie organiseert onder meer toernooien, ontwikkelt studiemateriaal en stimuleert schaaklessen voor blinde en slechtziende kinderen op scholen. De organisatie verspreidt een maandelijkse nieuwsbrief in het Engels met teksten en veel audio-bestanden.
De Indiër Malola Sundaramadhavan hield op het FIDE conferentie ‘Chess and Education’ in 2012 in Istanbul een lezing in het Engels over schaken voor blinden op scholen in India.
Van de lezing zijn twee YouTube video’s beschikbaar:
- https://www.youtube.com/watch?v=YUegIL4jkhM&feature=plcp
- https://www.youtube.com/watch?v=-_C4zyDY6pg
Het programma beoogt om blinde en ziende kinderen samen les te geven. Op de site www.aicfb.in van All India Chess Federation for the Blind staat informatie over het schoolprogramma en beschikbaar (audio)leermateriaal. Het programma bestaat uit 24 lesuren, zodat scholen het qua tijdsdruk makkelijk kunnen implementeren. Belangrijk kenmerk van de lesstof is ‘learning by doing’: de leerlingen ontdekken de lesstof door er actief mee bezig te zijn. De informatie staat ook in een syllabus. Leraren krijgen een instructiehandleiding. Aandachtspunt is volgens Molala dat ziende kinderen vooral vanuit stukken denken en blinde kinderen vooral vanuit velden. Het leerprogramma is een poging om beide benaderingen te integreren. Beginners leren vooral tactische problemen oplossen. In de lesopzet werken kleine groepjes samen, bijvoorbeeld één blind kind en vijf ziende kinderen. De bedoeling is dat ze een dialoog aangaan over wat er in een stelling aan de hand is. Voor ziende kinderen zijn de vragen van de blinde kinderen van toegevoegde waarde. Omgekeerd geven ziende kinderen uitleg aan blinde kinderen. Leraren begeleiden het leerproces en sturen zo nodig bij. Het programma is in ontwikkeling. Ervaringen en onderzoeksresultaten worden verwerkt in nieuwe programma’s.
Op de Indiase site kan allerlei materiaal worden gedownload. Waaronder een paper ‘Chess in schools for the blind’, geschreven door Charudatta Jadhav. In de paper stelt Charudatta Jadhav dat schaken een belangrijk middel voor blinden is om te emanciperen. Schaken draagt cognitief, emotioneel en sociaal bij aan de persoonlijke ontwikkeling van blinde en slechtziende kinderen. Schaken is een belangrijk leermiddel dat er toevallig uitziet als een spel, stelt hij. Schaken biedt blinden de mogelijkheid om als gelijke te sporten met zienden.
Door een goede organisatie, het ontwikkelen van goed leermateriaal en hulpmiddelen alsook door samen te werken met allerlei organisaties kunnen nu veel blinde kinderen schaakles krijgen in India.
Het leermateriaal is beschikbaar in braille en audio. Welke onderwerpen aan bod komen en welke didactische aandachtspunten er zijn, vertelt het verhaal helaas niet.
Partij van Stephen Hilton
Als toegift een partij van de slechtziende secretaris van de IBCA Stephen Hilton:
Hilton,Stephen (1850) – Bourne,Jonathan (2100), 06.11.2004
1.d4 Pf6 2.c4 e6 3.Pf3 c5 4.d5 exd5 5.cxd5 d6 6.Pc3 g6 7.Pd2 Lg7 8.Pc4 0–0 9.Lg5 Te8 10.e3 b6 11.Le2 La6 12.a4 Lxc4 13.Lxc4 Pbd7 14.0–0 a6 15.De2 Dc8 16.Ld3 h6 17.Lh4 Ta7 18.f4 c4 19.Lxc4 Pe4 20.Pxe4 Txe4 21.Ld3 Tb4 22.Tac1 Da8 23.Tc6 Txb2 24.Dg4 De8 25.e4 f5 26.Df3 Df8 27.exf5 gxf5 28.Dh5 Pc5 29.Lxf5 Tf7 30.Tc8 Txf5 31.Dxf5 1–0
Bronnen
www.nsvg.nl Nederlandse Schaakvereniging van Visueel Gehandicapten (NSVG)
www.ibca-info.org International Braille Chess Association (IBCA)
www.ibis-tournament.com Internationaal Blinden Integratie Schaaktoernooi
www.braillechess.org.uk Braille Chess Association UK
www.blindenschachbund.de Deutscher Blinden- und Sehbehinderten Schachbund (DBSB)
http://www.aicfb.in All India Chess Federation for the Blind (AICFB)
http://www.americanblindchess.org US Braille Chess Association
http://www.fide.com/component/search/?searchword=blind+chess&ordering=&searchphrase=all FIDE
http://www.olimpbase.org/2012bl/2012in.html overzicht teamresultaten Olimpbase
http://chesscomposers.blogspot.nl/2012/10/october-6th.html Arthur Ford Mackenzie
http://archive.org/details/chesslyricscolle00mack gratis download boek ‘Chess lyrics’ over Ford Mackenzie en zijn schaakproblemen
http://www.chess.com/chessopedia/view/blind-chess-players Chessopedia
http://www.chessbase.com Chessbase, Fritz
http://nl.chesstempo.com/game-database.html ChessTempo
http://www.arkangles.com/kchess/blind.html KChess schaakprogramma
http://gameknot.com Correspondentieschaken via internet
http://www.365chess.com Chess Games Database Online
http://www.schaaksite.nl Site met diagrammen en FEN
http://www.chesscafe.com Site met diagrammen en FEN
http://www.probleemblad.nl/index.php/nl Site met FEN code in alt-tag
http://www.thebetterindia.com/5350/tbi-this-ability-the-blind-superhero-of-indian-chess Charudatta
http://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/893/760/RUG01-001893760_2012_0001_AC.pdf
‘Schaken meer dan stukjes schuiven’, Masterproef Tieme Verlinde orthopedagogiek Universiteit Gent
http://www.aangepast-lezen.nl Aangepast Lezen-bibliotheek in Den Haag (verzameling schaakboeken)
http://catalogus.aangepastlezen.nl/resultaten?resultaatset=anonymouscf7.1101 Online catalogus 29 schaaktitels Aangepast Lezen-bibliotheek
http://en.wikipedia.org/wiki/Forsyth%E2%80%93Edwards_Notation FEN notatie
http://www.dwheeler.com/misc/fen2wikipedia.html FEN translator Wikipedia
http://www.nsvg.nl/main/fen.php Invulregel FEN NSVG site
http://www.hhdbiv.nl Eindspelstudiedatabase Harold van der Heijden
http://www.drempelvrij.nl en http://www.accessibility.nl Sites over toegankelijk maken van websites
https://www.youtube.com/watch?v=yBLN4QysxIg Video blindsimultaan Stellwagen (9 december 2011)
http://www.youtube.com/watch?v=fiMscsG7p4I&feature=youtu.be Open NK NSVG 2013
Video’s schaken blinden op scholen in India:
Film on Blind Chess in India: ALGORITHMS: http://www.blackandwhiteindia.com/2013/03/tell-world-about-documentary-on-blind.html
Auteur: Karel van Delft (18 februari 2013), karel@kvdc.nl